Kỷ nguyên vàng của các tựa game arcade đã định hình một phần quan trọng trong lịch sử ngành công nghiệp giải trí kỹ thuật số. Rất nhiều thể loại game thùng được yêu thích đã có cơ hội tái sinh mạnh mẽ trên các nền tảng hiện đại như console và PC. Tuy nhiên, không phải tất cả đều may mắn như vậy. Nhiều thể loại game kinh điển từng làm mưa làm gió ở các trung tâm điện tử xèng, sau khi kỷ nguyên arcade kết thúc, đã chìm vào quên lãng và chưa bao giờ thực sự trở lại.
Từ những tựa game hành động gay cấn đến các trò chơi “nuốt tiền xu” đã đi vào huyền thoại, những thể loại game arcade mang tính biểu tượng này vẫn đang chờ đợi một sự hồi sinh xứng đáng trong kỷ nguyên số. Bài viết này sẽ cùng bạn điểm lại 5 thể loại game thùng đã biến mất và phân tích những lý do đằng sau sự suy tàn của chúng, đồng thời khám phá cơ hội để chúng có thể trở lại trong tương lai.
1. Thể Loại Game Mê Cung (Maze Games)
Dù có thể bạn chưa từng nghe đến cái tên “thể loại game mê cung” (maze game), nhưng rất có thể bạn đã từng trải nghiệm ít nhất một trong số những tựa game mang tính biểu tượng của nó. Đúng như tên gọi, game mê cung xoay quanh việc hoàn thành các mục tiêu nhất định trong những màn chơi có cấu trúc giống mê cung. Thể loại này khởi nguồn với các tựa game nhiều người chơi mang tính cạnh tranh như Maze Craze và The Amazing Maze Game, nơi người chơi phải chạy đua để đến cuối mê cung. Các game khác như Blockade và Barricade lại đối đầu hai người chơi với nhau, thách thức họ tạo ra những bức tường nhằm bẫy đối thủ vào ngõ cụt.
Tuy nhiên, thể loại này nổi tiếng nhất với một loạt các tựa game đơn lẻ, thường tập trung vào việc chiến đấu hoặc né tránh kẻ thù di chuyển khắp màn chơi. Một số game arcade nổi tiếng nhất mọi thời đại, như Pac-Man, Dig-Dug, Gauntlet và Bomberman, đều thuộc thể loại game mê cung.
Pac-Man gameplay – ví dụ điển hình của thể loại game mê cung arcade
Sự đơn giản của game mê cung hóa ra lại là một con dao hai lưỡi. Bất cứ ai cũng có thể dễ dàng tiếp cận và tận hưởng một tựa game mê cung, và cảm giác thỏa mãn khi đạt được điểm số cao mới luôn giữ chân nhiều người chơi. Tuy nhiên, game mê cung đã không thể duy trì sự phù hợp khi console gaming trỗi dậy, đặc biệt là sau khi các game phiêu lưu như The Legend of Zelda và Final Fantasy khơi dậy sự quan tâm đến thế giới mở rộng lớn và cốt truyện hấp dẫn. Ngay cả khi game mê cung được chuyển thể lên console, chúng vẫn thiếu đi sự cạnh tranh thú vị của việc so kè điểm số trực tiếp với người chơi khác.
Một số series như Bomberman và Pac-Man vẫn giữ được sức hút nhờ vào việc liên tục ra mắt các phiên bản hiện đại và những cải tiến mới dựa trên tiền đề ban đầu. Mặc dù vậy, thể loại game mê cung nói chung đã phần lớn bị lãng quên, bất chấp di sản đồ sộ của nó.
2. Game Bắn Súng Cuộn (Shoot ‘Em Ups)
Thể loại game bắn súng cuộn (shoot ’em up) sở hữu một lịch sử phong phú với hàng chục biểu tượng gaming, từ những người tiên phong đầu tiên như Space Invaders và Galaga cho đến các tựa game kinh điển được giới mộ điệu yêu thích như Radiant Silvergun và RayStorm. Shoot ’em up là các tựa game hành động 2D tốc độ nhanh, yêu cầu người chơi bắn hạ hàng loạt kẻ thù qua nhiều màn chơi, thường từ góc nhìn cuộn dọc hoặc cuộn ngang.
Những tựa game shoot ’em up đầu tiên được mô phỏng theo các phòng trưng bày bắn súng, với kẻ thù trên màn hình xếp thành hàng để bạn từ từ tiêu diệt. Tuy nhiên, các phiên bản sau này như Xevious và 1942 đã làm thay đổi hoàn toàn thể loại này. Thay vì đối mặt với một hàng kẻ thù ở mỗi cấp độ, các phiên bản sau đưa bạn vào những màn chơi được thiết kế công phu, chứa đầy kẻ thù khó đoán và những trận đấu trùm khổng lồ.
Galaga gameplay – tựa game bắn súng cuộn kinh điển từ kỷ nguyên arcade
Game shoot ’em up ngày càng trở nên nhanh hơn, khó hơn và thú vị hơn qua từng năm, nhưng sự phát triển nhanh chóng của thể loại này cũng chính là nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của nó. Trong khi các phiên bản đầu như Space Invaders được mọi lứa tuổi yêu thích, các tựa game sau này lại đẩy người chơi phổ thông ra xa với độ khó cao và sức hấp dẫn dành cho những game thủ hardcore. Hơn nữa, những tựa game shoot ’em up sau này không mất nhiều thời gian để hoàn thành. Những người hâm mộ cuồng nhiệt sẽ chơi đi chơi lại để kiếm điểm cao hơn, nhưng nhiều người chơi khác lại không mấy hứng thú với việc lặp lại màn chơi.
Ngoài các tác phẩm kinh điển mang tính biểu tượng như Space Invaders và Galaga, hầu hết các tựa game shoot ’em up đã biến mất khỏi các máy arcade và chỉ gần đây mới xuất hiện trở lại trong các phiên bản port và remaster. Tuy nhiên, thành công nhỏ này đã tạo tiền đề cho sự ra đời của thể loại bullet hell (đạn địa ngục), nơi tăng cường gấp đôi tốc độ và cường độ của các tựa shoot ’em up cổ điển, đồng thời tự hào với cơ chế chơi sâu sắc hơn. Game bullet hell chưa bao giờ đạt được đỉnh cao phổ biến của người tiền nhiệm, nhưng thành công niche của chúng đã giữ cho thể loại này hoạt động trong nhiều thập kỷ.
3. Game Bắn Súng Trên Ray (Rail Shooters) và Súng Quang Học (Light Gun Games)
Các tựa game như Wolfenstein 3D và DOOM thường được ghi nhận là những nền tảng cho thể loại bắn súng 3D, nhưng nguồn gốc của nó có thể được truy ngược xa hơn nữa đến các tựa game bắn súng trên ray (rail shooters) từ kỷ nguyên arcade. Rail shooters là những trò chơi đặt bạn vào một con đường tuyến tính và yêu cầu bạn bắn xuyên qua hàng đàn kẻ thù trong một chiến dịch ngắn.
Những tựa rail shooter đời đầu như Space Harrier và After Burner có nhiều điểm tương đồng với game shoot ’em up, thậm chí còn có cùng công thức là bắn hạ kẻ thù cho đến khi bạn đạt đến trận đấu trùm ở cuối mỗi màn chơi. Tuy nhiên, rail shooters tự tạo sự khác biệt với hình ảnh giả 3D của chúng, cho phép các trò chơi này có góc nhìn thứ ba và mô phỏng chuyển động 3D hoàn toàn mặc dù chỉ sử dụng các sprite 2D.
Sau sự trỗi dậy của các game bắn súng góc nhìn thứ nhất (first-person shooters) và đồ họa 3D thực sự, rail shooters đã trải qua một sự thay đổi mạnh mẽ. Thể loại này dần đi chệch khỏi nguồn gốc shoot ’em up, hoán đổi góc nhìn thứ ba lấy góc nhìn thứ nhất và tập trung nhiều hơn vào việc tạo ra các cuộc đấu súng bán thực tế. Thay vì bay lượn quanh màn hình, các tựa game như Time Crisis và The House of the Dead sử dụng nhịp độ dừng-và-bắn, thường xuyên khóa bạn tại chỗ trong khi bạn chống lại kẻ thù đang tiếp cận.
Quan trọng hơn, những trò chơi này đã biến rail shooters thành điểm thu hút chính của nhiều máy arcade với sự bổ sung của súng quang học (light guns). Các thiết bị ngoại vi hình khẩu súng này đã tăng thêm sự căng thẳng và phấn khích cho những pha hành động vốn đã gay cấn của rail shooters. Việc phải ngắm bắn vật lý vào kẻ thù thay vì sử dụng cần điều khiển rất thử thách nhưng cũng cực kỳ thỏa mãn, và nó luôn khiến việc hoàn thành một cấp độ khó trở nên đáng giá hơn nhiều. Light gun games đã biến đổi hoàn toàn rail shooters và trở nên đủ phổ biến để được công nhận là một thể loại riêng.
Tay cầm súng quang học (light gun) trên máy game arcade, biểu tượng của game bắn súng rail shooter
Tuy nhiên, một hạn chế về công nghệ đã chấm dứt sớm thành công vang dội của light gun shooters. Súng quang học được thiết kế để chỉ hoạt động với màn hình ống phóng tia âm cực (CRT). Không giống như màn hình hiện đại, màn hình CRT xuất video bằng cách sử dụng các ống tia âm cực vẽ từng khung hình bằng chùm electron. Tuy nhiên, chùm tia này không thể tạo ra toàn bộ hình ảnh cùng một lúc. Thay vào đó, nó vẽ hình ảnh theo hàng, di chuyển từng dòng từ trên xuống dưới màn hình cho đến khi bao phủ toàn bộ màn hình. Quá trình này diễn ra rất nhanh đến nỗi mắt bạn cảm nhận chùm tia chuyển động như một hình ảnh ổn định.
Các thiết bị ngoại vi súng quang học chứa một cảm biến ánh sáng tích hợp có khả năng phát hiện chính xác thời điểm chùm electron chạm đến một điểm cụ thể trên màn hình. Cảm biến tính toán thời gian cần thiết để chùm tia đến vị trí hiện tại của bạn, cho phép nó theo dõi mục tiêu của bạn một cách nhất quán. Tuy nhiên, vì TV hiện đại xuất toàn bộ hình ảnh trên màn hình đồng thời, không có cách nào để cảm biến của súng quang học xác định được bạn đang ngắm ở đâu.
Những nỗ lực gần đây để hồi sinh thể loại súng quang học đã gần như tái tạo lại thiết bị ngoại vi này cho màn hình hiện đại, mặc dù với kết quả trái chiều. Các trò chơi sử dụng điều khiển chuyển động hoặc cảm biến hồng ngoại hiếm khi nhạy bén như súng quang học kiểu cũ. Nhiều game arcade gần đây sử dụng “súng quang học định vị” – nghĩa là chúng được gắn vào thùng máy – nhưng những loại này cũng bị hạn chế nghiêm trọng so với công nghệ súng quang học ban đầu. Một số thiết bị ngoại vi của bên thứ ba như Sinden Lightgun gần đạt đến chất lượng của súng quang học cũ, nhưng giá thành cao đã hạn chế sức hấp dẫn của chúng chỉ dành cho những người hâm mộ bắn súng cuồng nhiệt nhất.
4. Game Thể Thao Arcade (Arcade Sports Games)
Nếu có bất kỳ thể loại game nào phổ biến và được yêu thích rộng rãi như game bắn súng, thì đó chắc chắn là game thể thao. Game thể thao có một trong những di sản lâu đời nhất trong ngành game, nhưng chúng cũng đã khoác lên mình nhiều hình thức khác nhau. Trước khi các game mô phỏng thể thao (sports sims) như Madden NFL và NBA 2K thống trị bảng xếp hạng doanh số console, những game thể thao hay nhất đều nằm ở các máy arcade.
Game thể thao arcade đánh đổi sự chân thực để lấy niềm vui rực rỡ, tái tạo các môn thể thao cổ điển với luật chơi đơn giản hơn và các trận đấu nhanh hơn. Các tựa game như NBA Jam cô đọng bóng rổ thành các trận đấu 2 đấu 2, trong đó người chơi không phải lo lắng về lỗi hay định luật vật lý khi họ thực hiện những cú nhảy siêu cao để úp rổ. NFL Blitz cũng có một mô tả bóng bầu dục kỳ ảo tương tự, thêm một lượng lớn bạo lực hài hước và tốc độ “chóng mặt” vào môn thể thao yêu thích của nước Mỹ.
Ảnh chụp màn hình game NBA Jam, minh họa lối chơi giải trí của game thể thao arcade
Nhiều game thể thao arcade cũng mang đến những nét độc đáo, sáng tạo riêng cho các môn thể thao cổ điển. Super Mario Strikers và nhiều game Mario Sports khác cho phép bạn tạo ra sự hỗn loạn trên sân đấu thông qua các power-up, siêu chiêu và chướng ngại vật trên sân, bổ sung những thử thách mới cho trận đấu. Các series NBA Street và NFL Street của EA có phần trung thành hơn với các môn thể thao ngoài đời thực, nhưng cũng có nhiều chế độ phụ sáng tạo và kỳ lạ.
Thật không may, game thể thao arcade cuối cùng bắt đầu suy tàn vì một vài lý do. Các series nổi bật với bạo lực hoạt hình hoặc các hành động gây hại khác đã thu hút sự phản đối của các nhà tài trợ. Midway – studio đứng sau NFL Blitz – đã bị Liên đoàn Bóng bầu dục Quốc gia (NFL) gây áp lực buộc phải loại bỏ nội dung được coi là quá cường độ cao đối với phiên bản arcade, và các phiên bản sau này đã phải chịu nhiều hạn chế hơn nữa cho đến khi series này đã xóa bỏ hầu hết dấu vết của bản sắc ban đầu.
Ngay cả các series không gây tranh cãi cũng gặp khó khăn trong việc duy trì thành công, vì hầu hết các series game thể thao arcade dần bị loại bỏ để nhường chỗ cho các game mô phỏng thể thao thực tế. Điều này càng trở nên phổ biến hơn với sự trỗi dậy của các console HD như Xbox 360 và PlayStation 3, cho phép các game thể thao hiển thị người chơi và sân vận động ảo với độ chi tiết như thật. Game mô phỏng thể thao đã cực kỳ phổ biến trước đó, nhưng độ trung thực đồ họa tăng lên của các console HD đã thúc đẩy một làn sóng các game này, càng được thúc đẩy bởi sự phổ biến của trải nghiệm nhiều người chơi trực tuyến trong thế hệ console thứ bảy.
Với sự trỗi dậy của game mô phỏng thể thao và game thể thao arcade buộc phải giảm bớt những thế mạnh lớn nhất của mình, không có gì ngạc nhiên khi game mô phỏng thể thao đã tồn tại lâu hơn các đối thủ cùng thời arcade của chúng. Đã có nhiều nỗ lực để hồi sinh thể loại game thể thao arcade, từ Blitz: The League xếp hạng M của Midway đến các phiên bản gần đây hơn như Mario Strikers: Battle League và NBA 2K Playgrounds. Tuy nhiên, không có game nào trong số này từng đạt được sự vô lý không giới hạn và niềm vui tốc độ nhanh đã định nghĩa thể loại này ban đầu.
5. Game Điện Ảnh Tương Tác (Interactive Movie Games)
Game điện ảnh tương tác (interactive movie games) là một trong những thể loại game có tuổi đời ngắn nhất, nhưng tầm ảnh hưởng của chúng đối với các tựa game hiện đại là không thể phủ nhận. Các game trong thể loại điện ảnh tương tác chủ yếu bao gồm các đoạn cắt cảnh video chuyển động đầy đủ (FMV) yêu cầu bạn tránh chướng ngại vật và hoàn thành các nhiệm vụ nhất định bằng cách thực hiện các thao tác nút cụ thể. Theo tiêu chuẩn ngày nay, game điện ảnh tương tác có vẻ không hơn gì một loạt các sự kiện phản ứng nhanh (quick-time events – QTE), nhưng chúng đánh dấu một bước nhảy vọt lớn cho điện ảnh và cách kể chuyện trong trò chơi điện tử.
Thể loại này ra mắt với Dragon’s Lair, một tựa game phiêu lưu giả tưởng kể về người chơi nhập vai Dirk the Daring trong hành trình đầy hiểm nguy giải cứu một công chúa khỏi một con rồng đáng sợ. Trên đường đi, bạn sẽ cần tránh chướng ngại vật và chiến đấu với kẻ thù quái dị bằng cách nhấn đúng nút vào đúng thời điểm.
Nhân vật Dirk the Daring trong Dragon's Lair, đại diện cho game điện ảnh tương tác FMV
Mặc dù chắc chắn không có cốt truyện độc đáo nhất, Dragon’s Lair đã mang câu chuyện của mình vào cuộc sống với những đoạn cắt cảnh hoạt hình tuyệt đẹp do nhà làm phim hoạt hình nổi tiếng Don Bluth đạo diễn. Dragon’s Lair không chỉ cạnh tranh với hầu hết các bộ phim hoạt hình chiếu rạp về chất lượng hình ảnh, mà đồ họa của nó còn là một bước đột phá đáng kinh ngạc đối với game arcade – và chúng vẫn giữ được giá trị cho đến ngày nay.
Dragon’s Lair ngay lập tức được nối tiếp bởi một loạt các game điện ảnh tương tác tương tự. Trong khi những ví dụ đáng chú ý nhất – Dragon’s Lair II: Time Warp và Space Ace – cũng do Don Bluth đạo diễn, thể loại này còn chứng kiến một vài game nổi bật khác từ các nhà sáng tạo khác. Nhiều trong số này được sản xuất bởi các hãng phim anime nổi tiếng, như Ninja Hayate, Time Gal và Road Blaster của Toei Animation. Cliff Hanger của Stern Electronic cũng sử dụng các đoạn cắt cảnh anime, mặc dù cảnh quay của nó được lấy trực tiếp từ các bộ phim có sẵn của series Lupin III, cụ thể là The Castle of Cagliostro và The Mystery of Mamo.
Game điện ảnh tương tác đã gây ấn tượng vào thời điểm đó, nhưng những điểm yếu của chúng đã trở nên rõ ràng trong thời hiện đại. Gameplay không hơn gì một quá trình thử và sai đầy khó chịu, và việc thiếu sự đa dạng trong các đoạn cắt cảnh (ngoài các cảnh chết) có nghĩa là hiếm khi có lý do để chơi lại những game này. Tất nhiên, đó là nếu bạn có đủ kiên nhẫn để hoàn thành chúng, vì nhiều game trong số này yêu cầu bạn phải ghi nhớ các chuỗi dài và vô số thao tác chỉ trong tích tắc. Vì lý do này, bạn có thể sẽ giải trí hơn khi xem người khác chơi hơn là tự mình trải nghiệm những game này.
Game điện ảnh tương tác còn tệ hơn trên các hệ máy console. Bên cạnh các bản port cho một số game arcade đã đề cập, hầu hết các phiên bản console của thể loại này sử dụng video người thật đóng được sản xuất rẻ tiền thay vì hoạt hình chất lượng điện ảnh của Don Bluth và Toei Animation. Một số game như Night Trap và Mad Dog McCree đã cố gắng pha trộn game điện ảnh tương tác với các thể loại khác, nhưng ngay cả những game này cũng chỉ xoay quanh việc ghi nhớ từng cảnh thay vì có thể hòa mình vào gameplay của chúng.
Giữa lối chơi hạn chế, giá trị chơi lại thấp và chi phí phát triển cao, game điện ảnh tương tác đã không đủ lợi nhuận để tồn tại lâu. Mặc dù vậy, những game này vẫn được nhớ đến một cách trìu mến vì cả cách trình bày và sự mới lạ của việc trải nghiệm một bộ phim thực sự có thể chơi được. Trong những năm gần đây, các game phiêu lưu theo cốt truyện như The Walking Dead của Telltale và Detroit: Become Human của Quantic Dream đã xây dựng dựa trên khái niệm một bộ phim có thể chơi được bằng cách kết hợp các đoạn cắt cảnh nặng QTE với các lựa chọn đối thoại ý nghĩa và các nhánh cốt truyện phân kỳ.
Cơ Hội Hồi Sinh: Tương Lai Nào Cho Các Thể Loại Game Arcade Bị Lãng Quên?
May mắn thay, nhiều thể loại game arcade đã từ chối chết. Ví dụ, thể loại beat ’em up (game đi cảnh đánh đấm) và game đua xe arcade đều biến mất trong hơn một thập kỷ, nhưng những sự hồi sinh retro gần đây được thúc đẩy bởi những người hâm mộ nhiệt huyết và các nhà phát triển indie tài năng đã giữ cho những thể loại này sống sót trong khi bổ sung thêm các tác phẩm kinh điển mới vào thư viện đồ sộ của chúng. Luôn có cơ hội để thể loại game arcade yêu thích của bạn trở lại, vì vậy hy vọng một số thể loại đã biến mất này sẽ một ngày nào đó nhận được cơ hội thứ hai để tỏa sáng.
Hãy cùng theo dõi trithuccongnghe.net để khám phá thêm về lịch sử, sự phát triển và tương lai của thế giới game đầy màu sắc này! Bạn có muốn thấy thể loại game arcade nào được hồi sinh nhất? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận!