Giống như nhiều người cùng thế hệ, tôi đã dành phần lớn tuổi thơ để chơi các tựa game Shareware trên chiếc máy tính gia đình. Khác với bản demo, Shareware cho phép bạn trải nghiệm “tập đầu tiên” của một trò chơi miễn phí, nhưng sau đó phải trả tiền để mở khóa phần còn lại. Dù vậy, bố mẹ tôi không bao giờ đồng ý chi tiền cho bản đầy đủ của DOOM, nên tôi cứ thế chơi đi chơi lại tập đầu tiên đó. Mãi đến sau này, khi đã tự kiếm được tiền lúc trưởng thành, tôi mới có thể tự mua nó.
Tuy nhiên, có rất nhiều trò chơi Shareware tuyệt vời mà tôi từng chơi nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng tìm thấy như DOOM. Chỉ trong vài năm gần đây, tôi mới có cơ hội trải nghiệm một số tựa game yêu thích thời thơ ấu của mình vượt qua Tập 1. Đây là những cái tên đã định hình tuổi thơ game thủ của không ít người.
7. Raptor: Call of the Shadows
Raptor: Call of the Shadows với cảnh chiến đấu boss dữ dội và nhiều đạn trên màn hình
Mặc dù đã chơi vài trò kinh điển thuộc thể loại bắn phi thuyền (schmup) trên chiếc Famiclone 8-bit ngày xưa, nhưng tôi chưa bao giờ thực sự bị cuốn hút bởi một trò chơi nào như khi được chạm tay vào Raptor: Call of the Shadows. Một phần lớn lý do là vì chúng tôi vừa mua chiếc card âm thanh đầu tiên. Nhờ vậy, hiệu ứng âm thanh và âm nhạc trong game đã thổi bùng mọi giác quan của tôi, vượt xa những tiếng “bíp, búp” quen thuộc từ loa PC trước đó.
Raptor là một tựa game tuyệt đẹp với phong cách nghệ thuật rất riêng biệt. Tôi yêu thích vẻ ngoài của những vụ nổ, cũng như các đoạn cắt cảnh có hiệu ứng nhiễu hạt độc đáo. Mỗi khi hoạt ảnh máy bay của bạn hạ cánh hiện lên, tôi lại có cảm giác phấn khích như lần đầu tiên nhìn thấy. Thiết kế tàu địch luôn thú vị, và game có một hệ thống tiến triển tuyệt vời, nơi bạn có thể sử dụng số tiền kiếm được trong mỗi cấp độ để nâng cấp máy bay tại căn cứ. Điều này mang lại chiều sâu đáng kể so với một tựa game bắn phi thuyền arcade thông thường.
Đáng tiếc, tôi chỉ được chơi phiên bản Shareware ngày ấy. Nhưng vào năm 2015, game đã được đưa lên Steam với tên gọi Raptor: Call of The Shadows – 2015 Edition. Ngoài ra, còn có 1994 Classic Edition nếu bạn muốn trải nghiệm chân thực hơn.
6. Epic Pinball
Bàn Super Android của Epic Pinball, một game pinball cổ điển trên PC
Cũng là một trong những tựa game mà tôi được trải nghiệm cùng chiếc card âm thanh mới vào cuối thập niên 90, Epic Pinball đã cho phép chơi bàn Android miễn phí trong phiên bản Shareware, sau đó được nâng cấp lên “Super” Android. Tôi đã dành hàng trăm giờ chơi trên bàn pinball Shareware này và có lẽ đã làm mòn các phím Shift trên bàn phím vì nó. Bàn chơi thực sự rất tuyệt, nhưng chính hiệu ứng âm thanh và âm nhạc mới là điều làm nó trở nên nổi bật. Bạn hãy thử lắng nghe đoạn video Epic Pinball trên YouTube này để cảm nhận.
Các bàn chơi còn lại bị khóa trong phiên bản đầy đủ, và tôi chỉ thực sự được trải nghiệm chúng lần đầu tiên vào năm 2023 khi thấy phiên bản hoàn chỉnh của trò chơi có mặt trên GOG.com. Điều tuyệt vời nhất là nó vẫn hoạt động tốt trên chiếc MacBook của tôi, mặc dù tôi thực sự không muốn làm mòn các phím Shift trên chiếc máy tính đó!
Ảnh bìa đĩa CD game Epic Pinball, gợi nhớ ký ức về game Shareware thập niên 90
5. Wolfenstein 3D
Wolfenstein 3D, tựa game FPS kinh điển khởi nguồn thể loại game bắn súng góc nhìn thứ nhất
Tựa game thực sự khởi nguồn cho thể loại bắn súng góc nhìn thứ nhất (FPS) chính là Wolfenstein 3D, hay đơn giản là “Wolf3D” với những người bạn thân thiết. Tôi đã bị ám ảnh bởi trò chơi này vào cuối thập niên 90 cho đến khi DOOM xuất hiện, nhưng một lần nữa, bản sao duy nhất tôi có thể tiếp cận là phiên bản Shareware, và tôi đã chơi đi chơi lại nó không biết bao nhiêu lần.
Cũng phải đến khi tôi trưởng thành và trò chơi được phát hành trên các nền tảng kỹ thuật số, tôi mới có thể thực sự mua phiên bản đầy đủ. Có lẽ như vậy là tốt nhất, bởi vì mặc dù tập đầu tiên không quá khó, độ khó của trò chơi tăng lên mức tàn bạo khi bạn đi qua tất cả các nội dung. Đừng nghĩ rằng vì Wolf3D có lối chơi đơn giản mà nó dễ. Trên thực tế, các tập và cấp độ sau này cảm thấy thực sự không công bằng. Tuy nhiên, đó cũng là một phần của niềm vui, và có vô số bản mod dành cho trò chơi, cũng như các engine thay thế hiện đại mà bạn có thể sử dụng để cải thiện trải nghiệm phần nào.
4. Commander Keen
Commander Keen đang chạy trên MacBook Pro, minh chứng cho sự trường tồn của game platformer PC
Trước DOOM, trước Wolf3D, đã có Commander Keen. Nghe có vẻ không phải là chuyện lớn bây giờ, nhưng ngày đó, điều mà PC không làm tốt chính là khả năng cuộn màn hình ngang mượt mà. Mặc dù một chiếc máy tính thông thường mạnh hơn nhiều so với, ví dụ như NES, nhưng cách kiến trúc của PC khiến việc truyền dữ liệu khi nhân vật di chuyển trên màn hình trở nên khó khăn.
Vì vậy, trong khi các game platformer chắc chắn tồn tại trên PC, chúng lại không có tính năng cuộn màn hình. Khi nhân vật của bạn đạt đến cuối màn hình hiện tại, nó sẽ đơn giản chuyển sang màn hình tiếp theo. Những người sau này thành lập id Software nổi tiếng đã phát triển một bản port không chính thức của Super Mario Bros. và trình diễn cho Nintendo, hy vọng giành được hợp đồng để tạo một bản port PC chính thức. Tuy nhiên, Nintendo dự kiến không quan tâm. Sau đó, khi id Software đã thành lập, công nghệ cuộn màn hình ngang đó đã được ứng dụng.
Tổng cộng có năm tập cho loạt game Keen, và tập yêu thích của tôi tất nhiên là tập Shareware được phát hành như một phần của cốt truyện Goodbye Galaxy. Tôi chưa bao giờ được xem phần còn lại của cuộc phiêu lưu, nhưng ngày nay bạn có thể mua toàn bộ series với chỉ vài đô la trực tuyến, và nó vẫn chơi và trông tuyệt vời.
3. Jazz Jackrabbit
Jazz Jackrabbit trên ROG Ally, một game platformer nổi tiếng với âm nhạc sống động
Trong khi id Software không nghi ngờ gì là người tiên phong trong việc tạo ra hiệu ứng cuộn màn hình mượt mà trên PC, chỉ vài năm sau đó, các nhà phát triển khác cũng đã tìm ra cách – điều này cũng được hỗ trợ bởi việc PC đã nhanh chóng trở nên mạnh mẽ hơn!
Jazz Jackrabbit là một trong những tựa game yêu thích mọi thời đại của tôi, nhưng tất nhiên, tôi chỉ được chơi phiên bản Shareware cho đến vài năm trước, khi tôi mua phiên bản đầy đủ trực tuyến. Giờ đây, tôi có thể chơi nó trên chiếc PC cầm tay của mình bất cứ lúc nào, hoặc thậm chí là trên Mac!
Bản thân trò chơi là sự kết hợp giữa Sonic the Hedgehog và Megaman với âm nhạc tuyệt vời (có khả năng phản ứng với những gì đang xảy ra) và những phân đoạn màn chơi thưởng giả lập 3D cực kỳ thú vị trông giống đồ họa Mode 7 từ SNES. Âm nhạc của trò chơi khá tuyệt vời, và Jazz là một nhân vật vĩ đại. Trò chơi được thiết kế bởi Cliff Bleszinski, người sau này trở thành nhân vật chủ chốt đằng sau Unreal và Gears of War. Tựa game hiện là một phần của Chương trình Bảo tồn GOG, và bạn có thể mua Jazz Jackrabbit Collection tại đó với niềm tin rằng nó sẽ chạy trên các hệ thống tương lai của bạn.
2. Bio Menace
Bio Menace với hình ảnh quái vật đầu to, một game hành động lấy cảm hứng từ Duke Nukem
Tựa game này lấy cảm hứng mạnh mẽ từ hai trò chơi Duke Nukem đầu tiên, và nếu hai tác phẩm kinh điển đó hiện không phải là abandonware, tôi sẽ đưa chúng vào danh sách này. Tuy nhiên, Bio Menace hoàn toàn có một vị trí đặc biệt trong trái tim tôi, ít nhất là vì nó là trò chơi đẫm máu nhất mà tôi từng chơi cho đến thời điểm đó.
Dựa trên phiên bản được cấp phép của engine Commander Keen, bạn sẽ vào vai Snake Logan – một đặc vụ CIA hàng đầu. Thành phố đang bị lũ đột biến tràn ngập, và Snake sẽ một mình chiến đấu để giành chiến thắng. Tôi chỉ chơi tập đầu tiên cho đến gần đây, nhưng ít nhất tôi không phải trả tiền cho phiên bản đầy đủ. Vâng, đúng vậy – trò chơi hiện miễn phí trên GOG!
1. Quake
Màn hình hiển thị game Quake trong thiết lập chơi game PC cổ điển
Quake có vẻ hơi quá phổ biến để có mặt trong danh sách này không? Chà, trò chơi này ra đời vào giai đoạn cuối của kỷ nguyên Shareware, và tôi nghĩ (mặc dù có thể sai) rằng đây là game Shareware cuối cùng của id Software. Tuy nhiên, có lẽ một số người đã quên rằng tựa game kết nối các thế hệ này ban đầu cũng là Shareware, và trừ khi họ bị ám ảnh bởi FPS như tôi, họ chỉ từng chơi tập đầu tiên.
Điều tôi muốn nói là bạn hoàn toàn nên quay lại và chơi các tập còn lại của Quake nếu bạn chưa từng làm điều đó vào thập niên 90. Nó đã được remaster và phát hành trên hầu hết mọi nền tảng mà bạn có thể tưởng tượng, và nó vẫn chơi tốt hơn hầu hết các tựa game bắn súng hiện đại ngày nay. Bởi vì các tập khác nhau chủ yếu được thiết kế bởi các nhà thiết kế cấp độ khác nhau, với các phong cách thẩm mỹ khác nhau (đó là lý do đằng sau cốt truyện cổng dịch chuyển chiều không gian), bạn chưa thực sự trải nghiệm sự đa dạng của Quake nếu bạn chưa khám phá hết.
Shareware là một cách tuyệt vời để chơi một số tựa game hay nhất của thập niên 90 mà không tốn một xu, nhưng đối với nhiều người trong chúng ta, phải mất ngần ấy năm để cuối cùng được thấy những gì ẩn chứa sau bức tường phí. Liệu có đáng giá không? Chắc chắn rồi. Nếu bạn cũng có những ký ức tương tự về các tựa game Shareware kinh điển, đừng ngần ngại tìm lại và trải nghiệm phiên bản đầy đủ của chúng ngay hôm nay.