Trong thế giới rộng lớn của các bản phân phối Linux, Ubuntu và Kubuntu là hai cái tên quen thuộc thường xuyên được nhắc đến. Chúng có âm thanh tương tự nhau, và lý do cũng khá chính đáng, nhưng trải nghiệm sử dụng thực tế lại khác biệt đáng kể theo nhiều cách quan trọng. Với vai trò là một người đã sử dụng cả Ubuntu và Kubuntu làm hệ điều hành chính trong nhiều tháng, tổng cộng gần hai năm, tôi nhận thấy cả hai đều là những lựa chọn thay thế xứng đáng cho Windows hoặc macOS. Vậy làm thế nào để bạn đưa ra quyết định giữa hai hệ điều hành này? Bài viết này sẽ phân tích sâu các điểm khác biệt và tương đồng, giúp bạn chọn được bản phân phối Linux tối ưu cho nhu cầu của mình.
Khác Biệt Nổi Bật Về Giao Diện và Trải Nghiệm Người Dùng
Nếu bạn đặt hai máy tính cạnh nhau và cài đặt Ubuntu trên một máy, Kubuntu trên máy kia, chúng sẽ trông rất khác nhau. Lý do là chúng sử dụng hai môi trường desktop khác nhau – đây là phần mềm quyết định giao diện màn hình nền của bạn trông như thế nào và cách bạn tương tác với nó. Mặc dù Ubuntu và Kubuntu chia sẻ cùng một nền tảng cơ sở, nhưng chúng lại sở hữu hai “khuôn mặt” hoàn toàn riêng biệt, định hình rõ rệt trải nghiệm người dùng.
Ubuntu và GNOME: Hiện Đại và Tối Giản
Ubuntu sử dụng môi trường desktop có tên là GNOME. Cách triển khai GNOME của Ubuntu mang một vẻ ngoài khá độc đáo so với các môi trường desktop khác, dù vẫn được thiết kế để mang lại cảm giác trực quan, đặc biệt nếu bạn đã quen với máy tính bảng hoặc các thiết bị 2 trong 1. Màn hình desktop chính của Ubuntu thường rất tối giản, và khi bạn nhấp vào menu ứng dụng, một khay chứa các biểu tượng ứng dụng với màu sắc tươi sáng và bo tròn sẽ hiện lên. Giao diện này nhấn mạnh vào không gian làm việc sạch sẽ, tập trung vào tác vụ hiện tại, giảm thiểu các yếu tố gây xao nhãng.
Giao diện desktop Ubuntu 25.04 với môi trường GNOME và thanh dock.
Kubuntu và KDE Plasma: Quen Thuộc và Tùy Biến Mạnh Mẽ
Ngược lại, Kubuntu sử dụng một đối thủ cạnh tranh của GNOME là KDE Plasma. Giao diện mặc định của KDE Plasma mang lại cảm giác quen thuộc, tương tự như trải nghiệm của Windows 8 hoặc Windows 10. Bạn sẽ có một thanh tác vụ ở cuối màn hình với biểu tượng trình khởi chạy ứng dụng ở bên trái, các biểu tượng ứng dụng được ghim và đang hoạt động nằm cạnh đó, và bên phải là khu vực khay hệ thống hiển thị thời gian, ngày tháng, thông báo và các applet khác. KDE Plasma nổi tiếng với khả năng tùy biến vượt trội, cho phép người dùng thay đổi gần như mọi khía cạnh của giao diện, từ chủ đề, widget cho đến hành vi của các thành phần hệ thống.
Giao diện desktop Kubuntu 25.04 hiển thị môi trường KDE Plasma và thanh tác vụ.
Tại Sao Không Nên “Lai Ghép” Môi Trường Desktop?
Một câu hỏi thường xuyên xuất hiện khi thảo luận về sự khác biệt này là: “Nếu chúng chia sẻ cùng nền tảng và tất cả phần mềm đều có sẵn miễn phí, tôi có thể chỉ cần cài đặt KDE Plasma trên Ubuntu và gọi nó là Kubuntu không?” Câu trả lời là: không hẳn, và nhìn chung thì việc này không được khuyến khích. Kinh nghiệm cá nhân của tôi cho thấy đây không phải là một giải pháp tối ưu.
Một vấn đề lớn là bạn sẽ phải đối mặt với tình trạng “bloatware” (phần mềm dư thừa). Cả môi trường desktop GNOME và KDE đều đi kèm với các thư viện và bộ công cụ riêng cần được cài đặt trên ổ cứng để hoạt động. Nếu bạn cài đặt cả hai, chúng sẽ chiếm rất nhiều không gian lưu trữ. Hơn nữa, khả năng xảy ra xung đột phần mềm hoặc lỗi do một hệ điều hành kém tối ưu hóa cũng cao hơn.
Tôi biết điều này vì tôi đã tự mình thực hiện. Tôi đã cài đặt Ubuntu, sau đó quyết định muốn dùng KDE Plasma. Việc cài đặt KDE Plasma bên cạnh GNOME tương đối dễ dàng, nhưng không lâu sau đó, hệ thống trở nên khó quản lý. Khó có thể diễn tả bằng lời, nhưng desktop của tôi mang cảm giác “Frankenstein-ish” khi tôi thay phiên sử dụng các ứng dụng được phát triển bằng GTK của GNOME và các ứng dụng được phát triển bằng Qt của KDE. Sự không đồng bộ về giao diện và thư viện có thể gây ra trải nghiệm người dùng không nhất quán và đôi khi là các lỗi không mong muốn.
So sánh logo của môi trường desktop GNOME và KDE Plasma.
Nếu bạn đang sử dụng Ubuntu và muốn chuyển sang KDE, tôi khuyên bạn nên cài đặt Kubuntu đè lên bản cài đặt Ubuntu hiện có. Tuy nhiên, hãy nhớ sao lưu dữ liệu của bạn trên Ubuntu trước khi thực hiện, để tránh mất mát thông tin quan trọng.
Nền Tảng Chung: Chia Sẻ Kho Phần Mềm Ubuntu
Mặc dù có nhiều khác biệt, Ubuntu và Kubuntu lại rất giống nhau ở một điểm quan trọng: chúng chia sẻ cùng một kho phần mềm, cụ thể là kho phần mềm của Ubuntu. Điều này có nghĩa là nếu bạn có một thiết bị Ubuntu và một thiết bị Kubuntu được cập nhật và chạy cùng một phiên bản (ví dụ: 25.04), thì khi bạn cài đặt phần mềm, bạn sẽ nhận được cùng một phiên bản của phần mềm đó trên cả hai hệ thống.
Điều này nghe có vẻ không có gì đặc biệt, nhưng thực tế lại rất đáng chú ý. Mỗi bản phân phối Linux muốn cung cấp phần mềm trực tiếp cho người dùng đều phải đóng gói phần mềm đó. Phiên bản của phần mềm được đóng gói và đưa vào kho phần mềm là tùy thuộc vào các nhà phát triển. Họ có thể chọn phiên bản mới hơn hoặc cũ hơn, tùy thuộc vào mức độ tự tin của họ về tính ổn định và khả năng sử dụng của phần mềm trên bản phân phối của mình.
Thanh dock bên cạnh trên giao diện Ubuntu desktop của một máy tính xách tay.
Thực tế này càng nổi bật hơn khi bạn sử dụng cùng một phần mềm trên các nền tảng khác nhau. Ví dụ, tôi sử dụng phần mềm chụp màn hình Spectacle của KDE trên cả Kubuntu 24.04 và trên Garuda Linux, một bản phân phối “tân tiến” hơn. Trên Garuda, tại thời điểm viết bài, Spectacle là phiên bản phát hành vào đầu tháng 5 năm 2025 và có các tính năng mới hơn như quay màn hình và chú thích nâng cao. Những tính năng đó không có sẵn trên laptop Kubuntu của tôi, nơi nó hiện đang “đóng băng” ở phiên bản từ tháng 2 năm 2024.
Bạn sẽ không gặp phải tình trạng này nếu bạn chuyển đổi giữa Ubuntu và Kubuntu. Chúng cung cấp cho bạn cùng một phần mềm với cùng số phiên bản từ cùng một kho lưu trữ. Điều này đảm bảo tính nhất quán và dễ dàng quản lý phần mềm trên cả hai hệ thống, dù giao diện bên ngoài có khác biệt.
Ứng Dụng Mặc Định: Điểm Khác Biệt Trong Bộ Công Cụ
Bất kỳ hệ điều hành nào bạn cài đặt cũng sẽ có một số phần mềm được cài đặt sẵn và sẵn sàng sử dụng ngay từ đầu. Mặc dù nền tảng cơ sở của Ubuntu và Kubuntu giống nhau, nhưng các ứng dụng đồ họa mặc định mà chúng cung cấp để bạn tương tác lại khá khác biệt.
Bộ Ứng Dụng GNOME của Ubuntu
Ubuntu đi kèm với một bộ sưu tập ứng dụng chủ yếu đến từ bộ sưu tập ứng dụng “core” của GNOME. Chúng bao gồm Nautilus để duyệt tệp tin, Music (có tên mã Loupe) để nghe nhạc và GNOME Terminal làm trình giả lập terminal. Các ứng dụng này thường có giao diện tối giản, tập trung vào chức năng cốt lõi và tích hợp chặt chẽ với môi trường GNOME.
Bộ Ứng Dụng KDE của Kubuntu
Ngược lại, Kubuntu mặc định bao gồm rất nhiều phần mềm được phát triển bởi cộng đồng KDE. Ví dụ, thay vì Nautilus, Kubuntu có Dolphin, trình duyệt tệp tin riêng của KDE. Nó có một trình phát nhạc tên là Elisa, và để nhập lệnh terminal, đó là Konsole. Mặc dù các ứng dụng mặc định giữa Kubuntu và Ubuntu đều phục vụ cùng một chức năng và đều là phần mềm mã nguồn mở miễn phí, nhưng chúng có giao diện khác nhau và được phát triển độc lập.
Trình khởi chạy ứng dụng của Kubuntu hiển thị danh sách các ứng dụng trên laptop.
Tuy nhiên, có một số ứng dụng mặc định mà cả hai đều có chung. Cả hai đều đi kèm với bộ phần mềm văn phòng LibreOffice và trình duyệt web Mozilla Firefox, chẳng hạn. Chúng đều là phần mềm mã nguồn mở được phát triển độc lập với cả Canonical và KDE, và chúng rất phổ biến và hữu ích nên được cả hai bản phân phối đưa vào mặc định.
Hơn nữa, nếu bạn tình cờ thích một ứng dụng hơn ứng dụng kia, ví dụ như Nautilus hơn Dolphin, thì việc cài đặt Nautilus trên Kubuntu cũng rất dễ dàng. Như đã nói ở trên, Kubuntu và Ubuntu chia sẻ cùng kho phần mềm, vì vậy bạn có thể tìm thấy cùng các phần mềm khi tìm kiếm trong các cửa hàng ứng dụng của hai hệ điều hành.
Khác Biệt Trong Tổ Chức Phát Triển
Đây có lẽ là yếu tố ít ảnh hưởng rõ ràng nhất đến trải nghiệm của bạn với các bản phân phối Linux này, nhưng những người đứng sau mỗi bản phân phối lại hoạt động khác nhau. Điều đó ảnh hưởng đến trải nghiệm của bạn theo những cách khó định lượng.
Ubuntu: Đứng Sau Là Canonical (Tổ Chức Tư Nhân)
Ubuntu là sản phẩm của Canonical, một tổ chức tư nhân tuyên bố “xây dựng và phát triển cộng đồng xung quanh chúng tôi, khi chúng tôi giúp mã nguồn mở trở nên an toàn hơn, đáng tin cậy hơn và dễ quản lý hơn ở quy mô lớn.” Họ phát triển rất nhiều phần mềm mã nguồn mở miễn phí, bao gồm cả Ubuntu. Canonical cũng cung cấp nhiều tùy chọn hỗ trợ cho các doanh nghiệp, nhấn mạnh vào giải pháp doanh nghiệp và dịch vụ thương mại.
Kubuntu: Cộng Đồng KDE (Tổ Chức Phi Lợi Nhuận)
Kubuntu được sản xuất bởi cộng đồng KDE, được giám sát bởi một tổ chức phi lợi nhuận của Đức tên là KDE e.V. Sứ mệnh đã nêu của Cộng đồng KDE là “mang đến điện toán mở, đáng tin cậy, ổn định và không độc quyền cho người dùng hàng ngày.” KDE là một cộng đồng gồm chủ yếu là các tình nguyện viên, vì vậy hầu hết sự hỗ trợ đến từ các thành viên cộng đồng, mặc dù hỗ trợ Kubuntu trả phí cũng có sẵn. Điều này thể hiện một mô hình phát triển dựa trên cộng đồng mạnh mẽ, nơi sự đóng góp tình nguyện là cốt lõi.
Với tất cả những điều đã nói, hai tổ chức này không hoạt động hoàn toàn độc lập, cũng không cạnh tranh với nhau. Họ làm việc rất chặt chẽ để cung cấp các bản phân phối của mình. Như thường lệ trong phát triển FOSS (Phần mềm Tự do và Mã nguồn Mở), có rất nhiều sự hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau. Canonical là nhà tài trợ chính thức của KDE, và Kubuntu được Canonical quảng bá là một trong những “hương vị” (flavors) chính thức của Ubuntu.
Kết Luận: Lựa Chọn Nào Tối Ưu Cho Bạn?
Như bạn có thể thấy, mặc dù Kubuntu và Ubuntu có mối liên hệ chặt chẽ về phần mềm nền tảng, nhưng trải nghiệm sử dụng thực tế lại rất khác biệt. Từ giao diện người dùng, bộ ứng dụng mặc định cho đến triết lý phát triển của các tổ chức đứng sau, mỗi bản phân phối đều mang một màu sắc riêng.
Tôi chỉ có thể truyền tải một phần nào đó qua bài viết này. Cách tốt nhất để khám phá sự khác biệt và đưa ra quyết định phù hợp nhất cho bản thân chính là tự mình trải nghiệm chúng. Có nhiều cách để bạn thử mà không cần cài đặt đè lên hệ điều hành hiện tại:
- Thử nghiệm trong trình duyệt: Một cách dễ dàng, mặc dù có thể hơi chậm, là mô phỏng chúng ngay trong trình duyệt của bạn thông qua các dịch vụ như DistroSea. Bạn sẽ cảm nhận được giao diện và trải nghiệm cơ bản, ngay cả khi không thể thực hiện các bài kiểm tra hiệu năng nghiêm túc.
- Tạo ổ đĩa khởi động USB: Bạn sẽ có được trải nghiệm chân thực hơn bằng cách tạo một ổ đĩa khởi động với USB.
- Sử dụng Ventoy cho đa bản phân phối: Nếu bạn có chút kiến thức kỹ thuật, bạn có thể đưa cả Kubuntu và Ubuntu lên một ổ đĩa khởi động duy nhất với Ventoy, cho phép bạn dễ dàng chuyển đổi giữa hai hệ điều hành.
- Cài đặt hoàn chỉnh: Khi bạn đã sẵn sàng cam kết cài đặt hoàn chỉnh một trong hai, hãy tham khảo các hướng dẫn cài đặt Linux tổng thể của chúng tôi.
Hãy để trí tuệ công nghệ của bạn được dẫn lối bởi trải nghiệm cá nhân. Dù bạn chọn Ubuntu với sự tối giản và hiện đại của GNOME, hay Kubuntu với sự quen thuộc và khả năng tùy biến mạnh mẽ của KDE Plasma, bạn đều đang khám phá thế giới phong phú của Linux.