Khi dành đủ thời gian trên bất kỳ nền tảng mạng xã hội nào, bạn có thể dễ dàng bắt gặp những tài khoản đáng ngờ liên tục đăng tải các bình luận rác, gửi liên kết đáng ngờ hoặc phản hồi bằng những tin nhắn rập khuôn. Vậy ai đứng sau những tài khoản này và họ được lợi gì? Trên thực tế, những tài khoản này xuất hiện khắp mọi nơi, từ YouTube, Instagram cho đến Facebook và TikTok. Trong nhiều trường hợp, đó chính là một bot – một tài khoản tự động được vận hành dựa trên các tập lệnh (scripts), thuật toán hoặc sự kết hợp của cả hai.
Bot mạng xã hội là một phần của thế giới kỹ thuật số đang ngày càng phức tạp, từ những công cụ hữu ích đến các mối đe dọa tiềm ẩn. Hiểu rõ về chúng không chỉ giúp bạn bảo vệ bản thân mà còn góp phần xây dựng một môi trường mạng trong sạch và an toàn hơn. Bài viết này sẽ đi sâu vào định nghĩa, phân loại, cách thức hoạt động và những biện pháp thiết yếu để bạn có thể tự bảo vệ mình trước những tác động tiêu cực của bot.
Các Loại Bot Phổ Biến Trên Mạng Xã Hội
Internet phát triển mạnh mẽ dựa trên những cuộc trò chuyện theo thời gian thực. Các bot mạng xã hội khai thác triệt để điều này. Những người tạo ra chúng lập trình bot để đăng lại nội dung thịnh hành, theo dõi các tài khoản cụ thể hoặc tạo các bình luận tích cực nhằm làm cho một chủ đề trông có vẻ phổ biến hơn. Một số bot thậm chí còn giả mạo nhân viên hỗ trợ khách hàng của các hãng du lịch để lừa đảo.
Một số bot tương đối vô hại: một doanh nghiệp nhỏ có thể thiết lập bot để tự động trả lời bằng các liên kết hữu ích hoặc lời chào lịch sự. Tuy nhiên, những bot khác lại có mục đích thao túng nhận thức cộng đồng. Ví dụ, một chương trình có hàng trăm hoặc hàng nghìn bot nhảy vào các chủ đề chính trị, ca ngợi hoặc công kích các bài đăng để thúc đẩy một chương trình nghị sự cụ thể. Các bot này có thể trông rất chân thực nếu chúng được cài đặt để bắt chước các kiểu đăng bài của con người – như giãn cách thời gian bình luận hoặc sử dụng các cụm từ thông thường.
Bot Spam
Bot spam làm ngập tràn tin nhắn, bình luận và hộp thư đến của bạn bằng những nội dung không mong muốn. Thông thường, những kẻ điều khiển chúng sử dụng bot để phát tán các liên kết lừa đảo (phishing), các ưu đãi mờ ám hoặc đơn giản là quảng cáo rác nhằm quảng bá sản phẩm.
Đối với những kẻ phát tán spam, đây là một trò chơi số lượng. Ngay cả khi 99.9% người nhận bỏ qua tin nhắn spam, 0.1% còn lại vẫn có thể mang lại lợi nhuận cho kẻ điều phối chiến dịch. Bot spam thường luân phiên sử dụng các thông tin đăng nhập tài khoản bị đánh cắp, thay đổi địa chỉ IP để tránh bị phát hiện và thay đổi mẫu tin nhắn để luôn đi trước một bước so với các bộ lọc.
Bot Tương Tác (Engagement Bot)
Những bot này tập trung vào các chỉ số mà hầu hết các thuật toán mạng xã hội yêu thích: lượt thích, bình luận và chia sẻ. Chủ sở hữu chúng biết rằng càng nhiều hoạt động trên một bài đăng, hệ thống của nền tảng càng có khả năng quảng bá nó đến nhiều người hơn. Vì vậy, họ tung ra các lượt thích tự động và bình luận ủng hộ, tạo ra cảm giác phổ biến giả tạo.
Các KOL/influencer mới hoặc ít được biết đến có thể thử chúng như một cách nhanh chóng để nổi bật. Các agency marketing cũng tham gia vào việc này, nhằm mục đích tăng cường khả năng hiển thị của khách hàng. Tất cả chỉ nhằm mục đích trông đủ phổ biến để thu hút sự chú ý của khán giả thực.
Bot Giả Mạo (Imposter Bot)
Bạn đã bao giờ nhận được lời mời kết bạn hoặc tin nhắn trực tiếp từ một tài khoản trông quen thuộc một cách kỳ lạ chưa? Bot giả mạo có thể sao chép các hồ sơ thật – ảnh đại diện, tiểu sử và tất cả – để thuyết phục bạn rằng có một mối liên hệ cá nhân. Một khi đã xâm nhập, chúng có thể yêu cầu thông tin cá nhân, thúc đẩy các liên kết tiếp thị liên kết hoặc cố gắng làm tổn hại danh tiếng của bạn bằng cách sử dụng “tên” của bạn.
Một số xuất hiện trên các mạng lưới chuyên nghiệp như LinkedIn, mạo danh nhà tuyển dụng hoặc khách hàng tiềm năng để lừa các doanh nghiệp giao nộp dữ liệu nhạy cảm. Những bot khác chỉ ẩn nấp, xây dựng một thư viện danh tính giả để bán trên dark web. Nó có thể bắt đầu nhỏ, như một lời mời kết bạn đơn giản, nhưng việc bỏ qua những bot này thường là lựa chọn an toàn nhất và bạn cũng có thể tăng cường bảo vệ danh tính trực tuyến của mình.
Bot Thao Túng Dư Luận (Astroturf Bot)
Bot Astroturf tham gia vào các chủ đề chính trị hoặc xã hội, làm ngập tràn các phần bình luận và luồng chia sẻ để làm cho một ý tưởng có vẻ được ủng hộ rộng rãi hơn thực tế. Một tổ chức ủng hộ một ứng cử viên hoặc chính sách nhất định có thể triển khai hàng trăm tài khoản này để lặp lại cùng một luận điểm. Ngay cả khi các bài đăng gốc có vẻ chân thực, một loạt các lời khen ngợi hoặc chỉ trích có thể làm lệch hướng cuộc trò chuyện. Các bot chương trình này được sử dụng để đăng bài thường xuyên, retweet nhanh chóng và nắm bắt xu hướng trước khi người thật nhận ra bất cứ điều gì. Những loại bot này cũng có thể được sử dụng trong các chiến dịch marketing để quảng bá sản phẩm.
Bot Lừa Đảo (Scam Bot)
Bot lừa đảo chuyên về một nhiệm vụ duy nhất: lừa mọi người lấy tiền, thông tin cá nhân hoặc cả hai. Một số hứa hẹn kiếm tiền nhanh chóng thông qua các “khoản đầu tư” đáng ngờ, trong khi những bot khác lợi dụng cảm xúc bằng cách bịa ra những câu chuyện buồn thương giả mạo. Chúng xuất hiện trong các phần bình luận, diễn đàn trực tuyến và tin nhắn riêng tư, thường xuyên đưa ra những lời kêu gọi khẩn cấp hoặc các ưu đãi quá tốt để tin.
Những kẻ lừa đảo chỉnh sửa các kịch bản để phản ứng với câu trả lời của bạn bằng cách sử dụng AI hoặc các cuộc trò chuyện phân nhánh cài đặt sẵn. Điều này tạo ấn tượng về một người thật đứng sau tài khoản. Trước khi bạn nhận ra điều gì đó không ổn, bạn có thể đã gửi tiền hoặc chia sẻ dữ liệu riêng tư khiến bạn dễ bị tổn thương.
Bot Mạng Xã Hội Hoạt Động Như Thế Nào?
Hình ảnh minh họa cách bot AI tương tác trên điện thoại thông minh.
Một phần lớn hoạt động của bot đến từ các tập lệnh tự động được mã hóa bằng các ngôn ngữ lập trình như Python hoặc JavaScript. Các nhà phát triển sử dụng API (Giao diện lập trình ứng dụng) của nền tảng (và hiện nay thậm chí cả AI) để tạo các tài khoản bắt chước người dùng thật: theo dõi, thích, bình luận và chia sẻ theo các khoảng thời gian đã định. Chúng chèn các độ trễ ngẫu nhiên hoặc thay đổi cách diễn đạt một chút để trông giống con người hơn.
Ngoài ra, còn có hình thức tự động hóa thủ công, còn được gọi là “click farm” hoặc “engagement pod”, liên quan đến việc thuê người thật với chi phí rất thấp để hoạt động như bot. Thay vì sử dụng tập lệnh, họ bình luận về các hashtag, theo dõi tài khoản hoặc gửi tin nhắn lặp đi lặp lại. Mặc dù các công cụ tự động hóa ngày càng tinh vi hơn, việc sử dụng người thật có thể bỏ qua quá trình phát hiện, khiến các nền tảng xã hội khó nhận ra tài khoản đó là giả mạo hay không.
Rất nhiều công cụ có sẵn cũng tồn tại. Ngay cả những người vận hành bot không chuyên về công nghệ cũng có thể tải xuống một phần mềm, đăng nhập bằng các tài khoản mạng xã hội dùng một lần và thiết lập các thông số đơn giản về tần suất bot nên tương tác.
Ai Đứng Sau Các Bot Này?
Có rất nhiều nhóm khác nhau có thể sử dụng bot. Các doanh nghiệp nhỏ có thể chỉ muốn một cách tiết kiệm chi phí để xử lý các yêu cầu của khách hàng hoặc quảng bá sản phẩm mới, hoặc các agency marketing có thể muốn tăng tỷ lệ tương tác của khách hàng trên mạng xã hội. Chúng cũng được sử dụng cho các mục đích bất chính hơn, chẳng hạn như thực hiện các hoạt động lừa đảo (phishing), phát tán các liên kết chứa phần mềm độc hại hoặc lừa đảo người khác.
Tại Sao Bạn Cần Quan Tâm Đến Bot Mạng Xã Hội?
Bot có khả năng định hình lại cuộc trò chuyện trực tuyến, thổi phồng các số liệu phổ biến và lôi kéo mọi người vào các bẫy tài chính. Một bình luận ngẫu nhiên thúc giục bạn xem xét một “khoản đầu tư tuyệt vời” có thể là điểm khởi đầu cho việc mất tiền hoặc thậm chí là đánh cắp danh tính. Hoặc một nhóm bài đăng đáng ngờ tương tự từ nhiều người dùng dường như có thể thuyết phục bạn rằng một ý kiến nhất định phổ biến hơn thực tế. Thách thức nằm ở việc phát hiện ra điều gì là thật và điều gì chỉ là ảo ảnh.
Các nền tảng đang chống lại bot bằng các quy tắc chặt chẽ hơn, công nghệ phát hiện bằng máy học (machine learning) và báo cáo từ người dùng. Họ giám sát các mẫu tài khoản đáng ngờ, chặn các dải IP đã biết về hoạt động của bot và yêu cầu các bước đăng ký bổ sung. Tuy nhiên, những kẻ tạo bot có xu hướng xem các rào cản mới như một thách thức và điều chỉnh phương pháp của chúng.
Làm Thế Nào Để An Toàn Trước Bot Trên Mạng Xã Hội?
Một mức độ thận trọng hợp lý sẽ giúp ích rất nhiều, và bạn cũng ở vị thế tốt hơn để báo cáo hành vi đáng ngờ trên nền tảng. Hãy chú ý đến các bình luận giống hệt nhau trên nhiều tài khoản, tần suất đăng bài nhanh đáng ngờ hoặc các tin nhắn có vẻ quá rập khuôn. Bảo vệ thông tin cá nhân của bạn. Bỏ qua các liên kết từ các tài khoản tự xưng là bạn đã trúng thưởng qua đêm. Hãy nhớ rằng không phải tất cả sự cường điệu trong phần bình luận đều là thật – và học cách phát hiện các trò lừa đảo phổ biến.
Bot có thể chỉ là những dòng mã, nhưng đằng sau chúng là những người muốn một thứ gì đó: tiền bạc, sự chú ý hoặc ảnh hưởng. Một khi bạn nhận ra các dấu hiệu, bạn sẽ ít có khả năng mắc bẫy chúng hơn. Hãy luôn cảnh giác và sử dụng mạng xã hội một cách thông minh để bảo vệ bản thân và cộng đồng trực tuyến.