Trong thế giới Linux rộng lớn, nơi hàng trăm bản phân phối liên tục ra đời và phát triển, đôi khi người dùng có thể cảm thấy bão hòa. Bạn có đang tìm kiếm một “luồng gió mới” hay một chút hoài niệm về những năm 1990 và đầu những năm 2000? EXE GNU/Linux, một bản phân phối ít được biết đến, có thể là câu trả lời. Bài viết này trên trithuccongnghe.net sẽ cùng bạn khám phá sâu hơn về EXE GNU/Linux, từ những điểm độc đáo, trải nghiệm cài đặt đến các vấn đề tiềm ẩn, giúp bạn quyết định liệu đây có phải là lựa chọn phù hợp với nhu cầu của mình hay không.
EXE GNU/Linux là gì?
EXE GNU/Linux là một biến thể của Devuan, được thiết kế để trở nên cực kỳ nhẹ và hoạt động chủ yếu như một bản phân phối “live” (chạy trực tiếp từ USB/CD mà không cần cài đặt). Mặc dù bạn hoàn toàn có thể cài đặt nó vào ổ cứng, EXE đi kèm với nhiều công cụ hữu ích cho việc cứu hộ hệ thống, biến nó thành một “bộ công cụ đa năng” cho các tình huống khẩn cấp về máy tính.
Devuan bản thân nó là một nhánh của Debian, được phát triển bởi các lập trình viên đã tách ra từ Debian sau khi hệ điều hành này quyết định áp dụng systemd cho việc quản lý các dịch vụ Linux, thay vì hệ thống Init truyền thống (System V init). Trong khi systemd hiện đang xử lý hầu hết các tiến trình trên phần lớn các bản phân phối Linux lớn, Devuan và do đó, EXE, lại đi theo một hướng khác.
Thay vào đó, Devuan ủng hộ điều mà họ gọi là “Init Freedom” (Tự do Init). “SysVInit” cũ hơn là mặc định, và các hệ thống Init khác cũng có sẵn để người dùng có thể cài đặt nếu muốn. Chính trị xung quanh systemd đã từng rất căng thẳng vào đầu những năm 2010, bởi vì systemd là một sự thay đổi triệt để về cách Linux khởi động, với kích thước lớn và việc lưu trữ nhật ký hệ thống ở định dạng nhị phân thay vì văn bản thuần túy là những thay đổi gây tranh cãi nhất. Devuan và EXE là những di sản của kỷ nguyên chuyển đổi đó trong thế giới Linux.
Giao diện Trinity desktop của EXE GNU/Linux với các biểu tượng và thanh tác vụ cổ điển
Cái tên EXE cũng có nguồn gốc thú vị: nó được phát triển tại Exmouth, Anh Quốc.
Điều gì làm nên sự độc đáo của EXE GNU/Linux?
Ngoài việc dựa trên Devuan, EXE nổi bật với một cảm giác hoài cổ đặc biệt. Môi trường desktop mặc định của nó là Trinity desktop. Đây là một phiên bản tiếp nối phong cách giao diện KDE 3, trước khi KDE chuyển sang desktop Plasma mới hơn. Trinity có thể được mô tả như là “KDE của ngày xưa” tương tự như MATE là “GNOME của ngày xưa” – chúng đều là những sự tiếp nối của các phong cách desktop cũ hơn, phù hợp hơn với các máy có cấu hình thấp.
Trải nghiệm sử dụng Trinity trên EXE mang lại cảm giác hoài cổ đầy mê hoặc. Nó có thể rất thú vị khi dùng trên một chiếc máy cũ hoặc một máy phụ. Đối với những người đã quen thuộc với các bản phân phối dựa trên Debian và Ubuntu, sẽ có khá nhiều điều quen thuộc nhưng vẫn mới lạ.
Menu tiện ích hệ thống của EXE GNU/Linux trong môi trường Trinity, hiển thị các công cụ bảo trì
EXE đi kèm với rất nhiều công cụ mặc định cho việc bảo trì hệ thống, chẳng hạn như GParted để quản lý phân vùng. Nó cũng bao gồm các chương trình tiêu chuẩn như Firefox. Các chương trình khác được chọn lọc để nhẹ, ví dụ như KWord thay vì bộ LibreOffice đầy đủ. Việc đưa một trình duyệt tiêu chuẩn vào có lẽ là một sự thừa nhận rằng các trang web hiện đại thường không thể sử dụng được trên các trình duyệt “nhẹ cân” hơn.
Mặc dù có một số ứng dụng hiện đại hơn, trải nghiệm sử dụng EXE vẫn mang đậm nét hoài cổ. Nó giống như bước vào một cỗ máy thời gian quay ngược về những năm 1990 hoặc đầu những năm 2000, gợi nhớ về những trải nghiệm đầu tiên với Knoppix, một bản phân phối live khác và cũng là bản phân phối Linux đầu tiên mà nhiều người từng dùng thử.
Trải nghiệm cài đặt EXE GNU/Linux có gì đặc biệt?
Mặc dù EXE hoàn toàn có thể hoạt động tốt như một bản phân phối live, chúng tôi muốn xem quá trình cài đặt của nó diễn ra như thế nào. Để đảm bảo an toàn và thử nghiệm, chúng tôi đã tải một ảnh cài đặt và thiết lập một máy ảo mới trong VirtualBox.
Giao diện GParted trong quá trình cài đặt EXE GNU/Linux để quản lý phân vùng ổ đĩa
Có một biểu tượng để khởi động trình cài đặt được đặt tiện lợi trên màn hình. Khi khởi động, chúng tôi nhận được một thông báo rằng phải phân vùng ổ cứng ảo bằng GParted. Điều này hoàn toàn quen thuộc với những người có kinh nghiệm dùng Linux, nhưng có thể gây khó khăn cho người dùng chưa từng tiếp xúc.
EXE sử dụng một trình cài đặt tùy chỉnh thay vì trình cài đặt Debian mà các bản phân phối dựa trên Debian khác thường dùng. Sau khi phân vùng ổ cứng, chúng tôi được hướng dẫn qua các bước thiết lập hệ thống còn lại.
Màn hình chương trình cài đặt EXE GNU/Linux, nơi người dùng nhập thông tin hệ thống
Một điều khiến chúng tôi ngạc nhiên, và theo một cách đáng báo động, là cách nó xử lý việc thiết lập tài khoản người dùng. Khi nhập mật khẩu, chúng được hiển thị rõ ràng (clear text) thay vì bị che bằng dấu chấm hoặc dấu hoa thị. Điều này có nghĩa là bất kỳ ai nhìn qua vai bạn đều có thể thấy mật khẩu bạn đã tạo.
Tùy chọn vô hiệu hóa sudo trong quá trình cài đặt EXE GNU/Linux, khuyến khích tạo tài khoản root riêng
Đây là một vấn đề bảo mật nghiêm trọng và chúng tôi thực sự sốc khi một lỗi cơ bản như vậy lại xuất hiện trong mã sản phẩm. Tệ hơn nữa, người dùng còn được khuyến khích thiết lập các tài khoản root và tài khoản người dùng thông thường riêng biệt thay vì cấu hình sudo như Ubuntu. Dù bằng cách nào, rủi ro bị “nhìn trộm” mật khẩu vẫn rất cao. Nếu bạn muốn cài đặt EXE, tốt nhất là nên thực hiện ở nơi riêng tư hoặc cân nhắc đầu tư vào một màn hình bảo mật.
Bỏ qua các vấn đề bảo mật, quá trình cài đặt diễn ra không có sự cố nào khác. Trình cài đặt đã sao chép đúng các tệp vào hệ thống và thiết lập bộ nạp khởi động. Trong khi một người dùng Linux có kinh nghiệm như chúng tôi sẽ không gặp vấn đề gì, ngôn ngữ của trình cài đặt mang tính kỹ thuật cao hơn, điều này có thể làm nản lòng những người dùng ít am hiểu. Tuy nhiên, trình cài đặt Debian mặc định có thể cũng không tốt hơn nhiều, nhưng ít nhất nó che giấu mật khẩu khi bạn nhập chúng.
Trải nghiệm sử dụng sau cài đặt
Sau khi hệ thống được cài đặt, đã đến lúc khởi động. Quá trình khởi động diễn ra suôn sẻ. Chúng tôi đăng nhập bằng thông tin người dùng mới tạo. Trình quản lý đăng nhập đã che giấu mật khẩu, điều này là mong đợi từ một mã bên thứ ba.
Giao diện EXE GNU/Linux với trình duyệt Firefox và ứng dụng văn bản KWord đang chạy trên desktop Trinity
Mặc dù có những điểm kỳ lạ, việc sử dụng EXE mang lại cảm giác hoài cổ thú vị. Vẫn còn một vài điểm “dở khóc dở cười” khác. Dù đã chọn tiếng Anh Mỹ làm ngôn ngữ, hệ thống vẫn được thiết lập để sử dụng tiếng Anh Anh. Chúng tôi đã phải thay đổi cài đặt trong “Trinity Control Centre” thay vì “Trinity Control Center.” May mắn thay, việc này khá dễ dàng khắc phục trong Trung tâm điều khiển.
Cài đặt phần mềm trên EXE GNU/Linux
Với ngôn ngữ đã được cấu hình phù hợp, chúng tôi muốn xem việc cài đặt phần mềm diễn ra như thế nào. Chúng tôi cảm thấy an tâm khi tìm thấy trình quản lý gói APT quen thuộc và phổ biến trên các bản phân phối dựa trên Debian.
Để sử dụng nó, chúng tôi phải chuyển sang quyền root, vì sudo không được thiết lập cho tên người dùng của chúng tôi. Chúng tôi mở terminal và gõ:
su -Sau đó chúng tôi nâng cấp các gói:
apt upgrade
Trò chơi KPatience (solitaire) đang chạy trên EXE GNU/Linux, minh họa khả năng cài đặt phần mềm
Với các gói đã được cập nhật, chúng tôi quyết định tìm kiếm thứ gì đó để cài đặt. Chúng tôi nhận thấy thiếu một tính năng: một trò chơi solitaire. Chúng tôi đã thử tìm kiếm “apt search” cho PySolFc, nhưng nó không có sẵn. Chúng tôi quyết định cài đặt KPatience, cũng là một trò chơi solitaire và phù hợp với nguồn gốc Anh của EXE, vì “patience” là thuật ngữ tiếng Anh Anh dùng để chỉ trò chơi bài solitaire.
May mắn thay, KPatience đã được cài đặt suôn sẻ, tương tự như bất kỳ hệ thống dựa trên Debian nào khác.
Bạn có nên sử dụng EXE GNU/Linux?
Nếu bạn thích thử nghiệm các bản phân phối Linux và đặc biệt là các bản phân phối “live”, EXE có thể là một lựa chọn thú vị để khám phá, có lẽ với một công cụ như Ventoy cho phép bạn khởi động nhiều bản phân phối từ một USB duy nhất. Nếu bạn có bất kỳ chiếc máy cũ nào, nó cũng có thể đáng để thử nghiệm.
Tuy nhiên, những điểm kỳ lạ về mặt kỹ thuật mà chúng tôi gặp phải khi cài đặt EXE thực sự khiến chúng tôi phải cân nhắc khi đề xuất nó làm hệ điều hành sử dụng hàng ngày. Ngay cả khi kết thúc bài viết này, chúng tôi vẫn không thể quên được việc mật khẩu được hiển thị rõ ràng khi tạo tài khoản. Việc tắt tính năng này hoặc che giấu mật khẩu bằng cách nào đó lẽ ra rất đơn giản. Trang chủ của dự án cũng có vẻ khá sơ sài. Chúng tôi sẽ thận trọng khi tin cậy vào bản phân phối này cho công việc quan trọng. Nếu bạn cần hoàn thành công việc với hệ điều hành của mình, bạn có thể sẽ tốt hơn với một bản phân phối “upstream” như Debian hoặc Devuan (nếu bạn thực sự không thích systemd). Bạn hoàn toàn có thể cài đặt các môi trường desktop nhẹ như Xfce trên một bản phân phối tiêu chuẩn.
Dù vậy, EXE vẫn mang lại trải nghiệm khám phá đầy thú vị. Với tư cách là một người dùng desktop thông thường, chúng tôi không có quá nhiều vấn đề với systemd, vì vậy không cảm thấy bị cuốn hút bởi các bản phân phối loại bỏ nó. Đó chính là sự thú vị của Linux – luôn có điều gì đó mới mẻ để thử và có nhiều cách khác nhau để thực hiện mọi thứ. Đó là lý do tại sao chúng ta sẽ thấy nhiều bản phân phối như EXE trong tương lai. Hãy chia sẻ trải nghiệm của bạn với EXE GNU/Linux hoặc các bản phân phối Linux hoài cổ khác trong phần bình luận bên dưới!
