Trong kỷ nguyên số hóa bùng nổ, việc kiểm soát dữ liệu cá nhân và tài sản kỹ thuật số đã trở thành một ưu tiên hàng đầu đối với mọi người dùng công nghệ. Sự phụ thuộc ngày càng lớn vào các nền tảng và dịch vụ trực tuyến mang lại tiện lợi, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể về quyền riêng tư và khả năng mất quyền sở hữu. Để thực sự tự chủ trong thế giới số, bạn cần áp dụng các chiến lược thông minh để bảo vệ thông tin của mình. Bài viết này, từ góc nhìn của một chuyên gia công nghệ đã dành nhiều năm tìm kiếm quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân, sẽ chia sẻ 5 mẹo thiết yếu giúp bạn đạt được sự an tâm và chủ động trong việc quản lý tài sản số của mình.
1. Chỉ Sử Dụng Ứng Dụng Cho Phép Bạn Xuất Dữ Liệu
Các nhà phát triển phần mềm thường có xu hướng tạo ra “vendor lock-in” – một chiến lược thiết kế sản phẩm hoặc dịch vụ theo cách khiến người dùng khó khăn khi muốn chuyển đổi sang một nền tảng khác. Điều này đồng nghĩa với việc bạn có thể mất tất cả công việc hoặc dữ liệu đã tạo ra bên trong ứng dụng nếu quyết định thay đổi.
Để tránh rủi ro này, hãy chủ động tìm kiếm các phần mềm cho phép bạn dễ dàng xuất mọi dữ liệu đã nhập. Ví dụ điển hình là Obsidian – một ứng dụng ghi chú mạnh mẽ tự động lưu tất cả ghi chú dưới dạng tệp văn bản thuần túy và sắp xếp vào các thư mục. Việc này giúp bạn dễ dàng sao lưu các tệp đó vào một ổ SSD ngoài hoặc đồng bộ hóa chúng bằng các ứng dụng như Syncthing-Fork.
Điện thoại thông minh trên bàn làm việc cùng máy tính xách tay và sách, minh họa việc quản lý ghi chú và dữ liệu cá nhân.
Ngay cả khi một ứng dụng không sử dụng định dạng tệp mở, khả năng xuất dữ liệu vẫn rất quan trọng. Ví dụ, Samsung Notes có thể không cho phép các ứng dụng khác mở trực tiếp tệp của nó, nhưng lại cung cấp tùy chọn xuất tất cả ghi chú dưới dạng PDF chỉ với một cú nhấp chuột. Tương tự, Microsoft Office dù có thể không có lịch sử tốt nhất về quyền riêng tư, nhưng ít nhất vẫn đảm bảo bạn sở hữu hoàn toàn tài liệu của mình. Không nhất thiết phải tìm kiếm các ứng dụng thay thế nếu các tùy chọn mặc định không khóa bạn.
2. Ngừng Stream và Sở Hữu Lại Các Tệp Đa Phương Tiện Của Bạn
Dịch vụ phát trực tuyến (streaming) có thể mang lại giá trị tốt nếu bạn nghe nhạc hoặc xem phim liên tục. Tuy nhiên, khi sử dụng các dịch vụ này, bạn đang cung cấp cho công ty thông tin chi tiết về mọi sở thích và thói quen nghe nhìn của mình, cho phép thuật toán của họ dự đoán chính xác hành vi của bạn.
Quan trọng hơn, bạn chỉ có thể truy cập nội dung trong ứng dụng của họ, và khi ngừng trả phí, bạn sẽ không còn lại gì. Đây là lý do nhiều người, bao gồm cả tôi, ưa thích mua các tệp MP3 hoặc nội dung kỹ thuật số khác. Với các tệp này, bạn có thể nghe bằng bất kỳ ứng dụng nào mình muốn, không ai có thể thu thập thông tin về hành vi của bạn ngoài giao dịch mua ban đầu, và bạn có thể sao lưu chúng để sở hữu vĩnh viễn.
3. Ưu Tiên Các Tùy Chọn Không Có DRM
Phần lớn các cửa hàng kỹ thuật số lớn hiện nay không thực sự “bán” cho bạn bất cứ thứ gì. Dù là mua truyện tranh từ Marvel hay phim trên YouTube, bạn chỉ nhận được một giấy phép sử dụng mà có thể bị thu hồi bất cứ lúc nào. Tình huống này trao quyền kiểm soát cho các công ty về nơi và cách bạn truy cập nội dung mà về mặt kỹ thuật, vẫn thuộc sở hữu của họ – ví dụ điển hình là việc Amazon gần đây đã làm cho việc xuất sách Kindle trở nên khó khăn hơn.
Nếu bạn chi tiền để mua một tài sản kỹ thuật số, bạn cần có quyền sở hữu hoàn toàn tệp đó. Đây là lý do tại sao tôi mua sách điện tử và truyện tranh từ các trang như Humble Bundle và tìm kiếm các nhà xuất bản bán tác phẩm của họ mà không có các hạn chế quản lý bản quyền kỹ thuật số (DRM). Tôi cũng đăng ký các tạp chí cung cấp bản PDF đầy đủ để có thể sở hữu và lưu trữ lâu dài.
Sách giấy và máy tính bảng hiển thị sách điện tử trên nền giá sách, tượng trưng cho việc sở hữu nội dung số không DRM.
4. Sao Lưu Tệp Vào Bộ Nhớ Ngoài Cá Nhân
Tôi đã thử qua nhiều dịch vụ lưu trữ đám mây, nhưng không thực sự yêu thích chúng. Ngày trước, khi tôi thường xuyên thử nghiệm các bản phân phối Linux và cài đặt lại hệ điều hành trên máy tính, tôi cảm thấy rất khó chịu vì tốc độ chuyển tệp từ nhà cung cấp dịch vụ đám mây quá chậm. Việc di chuyển các tệp giữa các nhà cung cấp khác nhau cũng là một cực hình. Tôi nhanh chóng nhận ra rằng, đặt tất cả các tệp của mình lên đám mây thực sự có thể dễ bị tấn công và đánh cắp dữ liệu hơn nhiều so với tưởng tượng.
Vì vậy, tôi đã quay trở lại sử dụng bộ nhớ ngoài làm phương thức sao lưu chính. Dung lượng lưu trữ vật lý đã trở nên nhỏ gọn hơn và giá thành cũng rẻ hơn đáng kể. Một ổ flash 512GB không còn đắt đỏ như trước nữa. Các ổ SSD gắn ngoài tốt nhất đã đủ nhỏ để vừa túi quần và tốc độ truyền tải nhanh đến mức sao lưu mọi thứ không còn mất hàng giờ. Tôi đơn giản chỉ cắm một ổ SSD ngoài vào điện thoại và sử dụng FolderSync để đảm bảo bản sao lưu luôn được cập nhật.
Điện thoại Android kết nối với ổ cứng di động SSD, minh họa quá trình sao lưu dữ liệu an toàn và hiệu quả.
Đôi khi, tôi còn biến những chiếc điện thoại cũ thành ổ cứng di động không dây, đồng bộ hóa tệp giữa điện thoại mới và điện thoại cũ. Đây chỉ là một trong nhiều cách sáng tạo để tận dụng điện thoại cũ.
5. Từ Chối Cấp Quyền Truy Cập Ứng Dụng Khi Có Thể
Một trong những nhược điểm lớn khi sử dụng điện thoại thông minh là các ứng dụng thường yêu cầu quyền truy cập vào hầu hết mọi thứ. Chúng muốn theo dõi vị trí của bạn, xem danh bạ, sử dụng kết nối Bluetooth hoặc quét các mạng WiFi bạn đi qua.
Một số điện thoại có thể cung cấp danh sách đầy đủ các quyền mà ứng dụng yêu cầu. Trên điện thoại Samsung, bạn có thể truy cập Bảo mật và Quyền riêng tư > Sử dụng quyền để xem chi tiết.
Theo nguyên tắc chung, tôi thường từ chối cấp quyền cho ứng dụng cho đến khi việc từ chối đó gây ảnh hưởng đến chức năng mà tôi thực sự cần. Tôi hiếm khi cho phép một ứng dụng tự động quét danh bạ của mình và thường gỡ cài đặt những ứng dụng không thể hoạt động nếu không được cấp quyền này.
Khi bạn tự sở hữu các tệp của mình, bạn sẽ ít bị ảnh hưởng bởi những thay đổi liên tục về cách ứng dụng hoạt động hoặc các dịch vụ có sẵn. Một dịch vụ phát trực tuyến tăng giá? Không thành vấn đề. Nếu một ứng dụng ghi chú cập nhật giao diện và làm hỏng trải nghiệm, bạn có thể dễ dàng chuyển sang một ứng dụng khác. Một nhà cung cấp lưu trữ khác bị vi phạm dữ liệu? Tệp của bạn vốn dĩ không có ở đó.
Việc kiểm soát dữ liệu cá nhân giúp bạn tận hưởng cuộc sống số với ít lo lắng và rủi ro hơn. Đồng thời, bạn cũng sẽ xây dựng được mối quan hệ tích cực hơn với các ứng dụng, dịch vụ và công ty mà mình tương tác. Hãy bắt đầu áp dụng những chiến lược này ngay hôm nay để trở thành người chủ thực sự của tài sản số của bạn.
