Khi Ubuntu 25.04 sắp ra mắt, đây là thời điểm thích hợp để nhìn lại hành trình phát triển của hệ điều hành Linux phổ biến này trong suốt mười năm qua. Câu trả lời có thể khiến bạn bất ngờ: Ubuntu đã thay đổi rất nhiều, nhưng đồng thời vẫn giữ được những giá trị cốt lõi. Trong vai trò chuyên gia công nghệ và người dùng Ubuntu lâu năm, chúng ta hãy cùng khám phá những điểm khác biệt đáng chú ý giữa Ubuntu 15.04 (Vivid Vervet) và các phiên bản hiện đại, để thấy được sự tiến hóa và thích nghi không ngừng của một trong những nền tảng mã nguồn mở hàng đầu thế giới.
1. Kích Thước ISO: Từ CD Đến Hàng GB
Cách đây hơn một thập kỷ, Ubuntu từng là bản phân phối Linux đầu tiên mà tôi cài đặt. Thời đó, dung lượng Ubuntu phải đủ nhỏ để vừa một chiếc đĩa CD. Tôi còn nhớ khi ISO của Ubuntu 15.04 với dung lượng 1.2GB đã cảm thấy cực kỳ lớn. Giờ đây, con số đó lại có vẻ khá khiêm tốn.
Ngày nay, một bản tải xuống Ubuntu có thể lên tới gần 6GB. May mắn thay, hầu hết chúng ta không còn phải tải file này qua đường truyền dial-up. Nếu còn phải tải như vậy, có lẽ chúng ta sẽ mất cả chục năm để hoàn thành việc tải xuống! Sự gia tăng kích thước này phản ánh việc tích hợp nhiều tính năng, thư viện và thành phần đồ họa phức tạp hơn, mang lại trải nghiệm người dùng phong phú hơn rất nhiều so với trước đây.
2. Trình Cài Đặt Hệ Điều Hành: Ubiquity Cổ Điển Đến Flutter Hiện Đại
Trình cài đặt có thể không phải là phần thú vị nhất của một hệ điều hành, nhưng nó là cánh cổng đầu tiên đưa người dùng vào thế giới Linux, và do đó, được cộng đồng rất quan tâm. Trình cài đặt dễ sử dụng của Ubuntu từng là một trong những yếu tố giúp nó trở nên nổi tiếng.
Trình cài đặt Ubiquity dễ sử dụng của Ubuntu 15.04
Trình cài đặt Ubuntu hiện tại được viết bằng Flutter và chỉ mới ra mắt tương đối gần đây. Quay ngược về 15.04, chúng ta sẽ thấy trình cài đặt Ubiquity, một công cụ đã được Canonical kiểm chứng qua thời gian và cực kỳ ổn định. Ubiquity đơn giản, trực quan và đã giúp hàng triệu người dùng mới dễ dàng tiếp cận Linux. Sự chuyển đổi sang Flutter cho thấy nỗ lực của Canonical trong việc hiện đại hóa trải nghiệm cài đặt, mang lại giao diện mượt mà và linh hoạt hơn trên nhiều thiết bị.
3. Giao Diện Unity: Nguồn Cảm Hứng Cho Ubuntu Hiện Tại
Ubuntu hiện đại sử dụng môi trường desktop GNOME, nhưng nó trông khác biệt so với GNOME nguyên bản. Đó là vì Ubuntu đã thêm các tiện ích mở rộng riêng để GNOME trông giống Unity hơn. Vậy Unity là gì? Đó là giao diện mà Canonical tự phát triển nội bộ vào năm 2010.
Màn hình nền Ubuntu 15.04 với giao diện Unity đặc trưng
Đến phiên bản 15.04, Unity đã có dấu hiệu trì trệ và gần như ở chế độ bảo trì không công bố, trong khi Canonical tập trung vào các dự án khác như đưa Ubuntu lên điện thoại hay tích hợp Ubuntu vào TV thông minh. Mặc dù vậy, Unity vẫn là một giao diện trưởng thành và đáng tin cậy đối với vô số người hâm mộ của nó. Thiết kế thanh bên trái (Launcher) và thanh menu tích hợp vào panel trên cùng của Unity đã tạo ra một phong cách đặc trưng, định hình thẩm mỹ của Ubuntu cho đến ngày nay.
4. Dash và HUD: Những Tính Năng Độc Đáo Của Unity
Mặc dù Ubuntu hiện đại tái tạo giao diện của Unity, nhưng đôi khi sự mô phỏng đó chỉ dừng lại ở bề ngoài. Điều này phần lớn là do GNOME thiếu hai thành phần nổi bật của Unity: Dash và HUD.
Dash trong Ubuntu 15.04, công cụ tìm kiếm và khởi chạy ứng dụng đa năng
Dash là trình khởi chạy ứng dụng của Ubuntu, đồng thời cũng tìm kiếm tệp, truy cập web và nhiều chức năng khác. Nó cung cấp một cái nhìn tổng quan về các ứng dụng, tệp tin gần đây và kết quả tìm kiếm trực tuyến, tất cả chỉ với một cú nhấp chuột.
HUD (Heads-Up Display) là một cách để tương tác với thanh menu của ứng dụng bằng cách tìm kiếm qua bàn phím. Nó hoạt động tương tự như việc bạn nhấn phím Windows và gõ tên ứng dụng để khởi chạy, nhưng HUD áp dụng cho các menu chức năng trong ứng dụng. Hai tính năng này mang lại hiệu quả làm việc cao và trải nghiệm người dùng độc đáo mà nhiều fan Unity vẫn còn hoài niệm.
5. Logo Ubuntu: Sự Tiến Hóa Qua Thời Gian
Logo của Ubuntu giữ lại hình dạng cốt lõi của nó, vì vậy rất dễ quên rằng nó đã thay đổi đáng kể theo thời gian. Đây là cách logo xuất hiện ở góc dưới bên trái màn hình của Ubuntu 24.10 hiện đại.
Logo Ubuntu hiện đại hiển thị ở góc dưới bên trái của màn hình Ubuntu 24.10
Ubuntu 15.04 đưa chúng ta trở lại với hình ảnh logo Ubuntu mười năm trước. Mặc dù nó vẫn đại diện cho ba người nắm tay nhau tạo thành vòng tròn, nhưng logo cũ có phần đầu nghiêng về phía sau hơn, tạo cảm giác mềm mại và biểu tượng hơn. Sự thay đổi trong thiết kế logo phản ánh sự phát triển về thương hiệu và tầm nhìn của Canonical đối với Ubuntu.
Logo Ubuntu cũ với thiết kế biểu tượng ba người nắm tay trong Ubuntu 15.04
6. Cửa Hàng Ứng Dụng: Từ Ubuntu Software Center Đến Kỷ Nguyên Snap
Ubuntu gần đây đã có một cửa hàng ứng dụng tích hợp hoàn toàn mới mang tên App Center, nơi các gói Snap được đặt ở vị trí trung tâm.
Ubuntu Software Center trong Ubuntu 15.04, giao diện cũ của kho ứng dụng
Mười năm trước, chúng ta vẫn có Ubuntu Software Center cũ kỹ, chậm chạp. Đây cũng là một trong những bản phát hành cuối cùng trước khi Ubuntu giới thiệu gói Snap. Mặc dù Snap khi đó có thể không cũ kỹ, nhưng trong một số trường hợp, chúng còn chậm hơn cả các gói truyền thống. Sự thay đổi sang App Center mới và ưu tiên Snap Packages thể hiện nỗ lực của Canonical trong việc cung cấp một nền tảng phân phối ứng dụng hiện đại, độc lập với các thư viện hệ thống và dễ dàng cập nhật hơn.
7. Vị Trí Nút Cửa Sổ: Xu Hướng Thú Vị Ở Góc Trái
Mười năm trước, Ubuntu có các nút quản lý cửa sổ (thu nhỏ, phóng to, đóng) ở phía trên bên trái của mỗi ứng dụng, giống như trên macOS. Ubuntu đã thực hiện thay đổi này nửa thập kỷ trước đó, cùng với sự ra mắt của phiên bản 10.04 Lucid Lynx. Trước đó, các nút này nằm ở bên phải, giống như vị trí hiện tại của chúng. Sự chuyển đổi này từng gây nhiều tranh cãi trong cộng đồng, nhưng nó cũng là một phần của nỗ lực Unity nhằm tạo ra một trải nghiệm người dùng độc đáo và khác biệt. Hiện tại, Ubuntu đã trở lại với các nút ở bên phải, phù hợp hơn với đa số người dùng Windows.
8. “Free Culture Showcase”: Kỷ Nguyên Văn Hóa Mở Tự Do
Ubuntu từng mang lại cảm giác ít “doanh nghiệp” hơn và là một người ủng hộ mạnh mẽ văn hóa mở. Dự án muốn giới thiệu những gì có thể đạt được khi mọi người cộng tác tự do và cởi mở, chia sẻ thành quả công việc của họ để người khác có thể phát triển tiếp.
Thư mục Free Culture Showcase trong Ubuntu 15.04, chứa các tệp đa phương tiện mã nguồn mở
Để đạt được mục tiêu đó, Ubuntu từng đi kèm với một thư mục chứa một số tệp ở định dạng mở. Phiên bản 15.04 có bài hát Swansong của Josh Woodward, một nhạc sĩ mà tôi đã khám phá qua Ubuntu và yêu thích trong nhiều năm cuộc đời mình. Thư mục này là một biểu tượng cho tinh thần cộng đồng và sự chia sẻ của Ubuntu, điều mà ngày nay có thể ít được thể hiện rõ ràng như trước.
9. Hình Nền và Chủ Đề: Sự Thay Đổi Từ “Mờ Nhạt” Đến “Biểu Tượng”
Thời kỳ “hippy hoang dã” của Ubuntu đã lùi xa vào dĩ vãng khi Ubuntu 15.04 ra đời. Mặc dù có thể vẫn còn một vài tệp trong thư mục “free culture showcase”, nhưng phần còn lại của desktop lại khá nhạt nhòa. Phiên bản 15.04 có tên mã “Vivid Vervet” (Khỉ Vervet Sống Động), nhưng bạn sẽ không thể nhận ra điều đó từ hình nền của nó, vốn là sự kết hợp trừu tượng giữa màu tím và cam kể từ 10.04 (ngoại trừ 14.10 hiển thị một kỳ lân Utopic ở hậu cảnh). Các linh vật sẽ không quay trở lại hình nền cho đến khi chuyển sang GNOME với Ubuntu 17.10.
Thú thật, tôi đã khám phá Ubuntu vào thời của Hardy Heron và Intrepid Ibex, hai bản phát hành duy nhất trong thập kỷ đầu tiên của Ubuntu có linh vật nổi bật trên hình nền. Điều này đã tạo ra một kỳ vọng sai lầm cho tôi. Chủ đề desktop và icon cũng tương tự, trung tính và cũ kỹ, ít phát triển kể từ khi Ubuntu chuyển từ khung cửa sổ màu cam và nâu sang màu đen vào năm 2010. Ngược lại, các phiên bản Ubuntu gần đây đã quay trở lại với những hình nền độc đáo và biểu tượng, thể hiện rõ hơn tinh thần của từng bản phát hành.
10. Tạm Biệt Thư Mục Snap “Phiền Phức” Trong Home
Đây là một “nỗi ám ảnh” cá nhân của tôi mà tôi vẫn không thể tin rằng nó đã xuất hiện trên các bản desktop Ubuntu trong một thời gian dài như vậy. Tôi đang nói về thư mục “snap” viết thường, chiếm một không gian trong thư mục Home của bạn. Không giống như các thư mục Home khác, nó cũng thiếu một icon, khiến nó trông hoàn toàn lạc lõng và không phù hợp.
Thư mục Home trong Ubuntu 15.04, không có thư mục "snap" gây khó chịu
Ubuntu 15.04 ra đời trước thời đại Snap, vì vậy nó cũng không có thư mục “snap” gây khó chịu này. Nhìn lại, cảm giác thật sảng khoái! Sự hiện diện của thư mục này là một ví dụ về việc một số thay đổi trong các phiên bản Ubuntu hiện đại có thể gây ra những phiền toái nhỏ cho người dùng, dù mục đích cốt lõi là cải thiện hệ thống.
Kết luận
Hành trình mười năm của Ubuntu là một minh chứng rõ ràng cho sự phát triển không ngừng của hệ điều hành mã nguồn mở này. Từ những thay đổi về kích thước bản cài đặt, giao diện người dùng, cách quản lý ứng dụng, cho đến những chi tiết nhỏ như vị trí nút cửa sổ hay sự biến đổi của logo, Ubuntu đã liên tục thích nghi và cải tiến để phù hợp với nhu cầu của người dùng và xu hướng công nghệ.
Dù có những điểm khác biệt đáng kể, Ubuntu vẫn duy trì được tinh thần cốt lõi là một hệ điều hành mạnh mẽ, ổn định và thân thiện với người dùng. Nếu bạn muốn quay ngược thời gian để tự mình khám phá những khác biệt này, bạn vẫn có thể tải xuống ISO của Ubuntu 15.04 từ các kho lưu trữ cũ. Tuy nhiên, vì nó không còn được cập nhật bảo mật, bạn không nên cài đặt trên máy thật mà có thể thử nghiệm trong máy ảo hoặc trên USB Live. Hãy tự mình tìm hiểu và chia sẻ những điều thú vị khác mà bạn tìm thấy!